این مطلب ادامه مطلب: احادیث کلامی- قسمت اول می باشد
عصر تدوین کتب اربعه عصر دوم که از اواخر دوره غیبت صغرا آغاز می‌شود و تا نیمه‌های قرن پنجم ادامه می‌یابد، عصر تدوین کتب اربعه عصر دوم که از اواخر دوره غیبت صغرا آغاز می‌شود و تا نیمه‌های قرن پنجم ادامه می‌یابد، حدود سال‌های 300 تا 450-460 (ه.ق) است و عصر تدوین کتب اربعه یا عصر کتب جوامع روایی اولیه به شمار می‌آید. مرحوم کلینی از اواخر غیبت صغرا تدوین کتاب شریف الکافی را آغاز کرد که نخستین کتاب از کتب اربعه است و برحسب اطلاعات موجود نخستین جامع روایی شیعه محسوب می‌گردد. مرحوم کلینی متوفای سال 329 (ه.ق) است، یعنی همان سال پایان غیبت صغرا. بعد از ایشان، مرحوم صدوق کتاب مَن لایحضره الفقیه را تدوین کرد و ایشان متوفای سال 381 (ه.ق) است. بعد از شیخ صدوق، شیخ طوسی دو کتاب شریف الاستبصار و تهذیب الأحکام را تدوین نمودند که بدین‌وسیله بخش زیادی از احادیثی که در کتاب‌های اصول اربعه تدوین‌شده بود باقی‌مانده است. در مرحله دوم تاریخ حدیثی شیعه با تدوین شدن کتب اربعه، علماء احساس کردند که به اصول چهارصدگانه و اصول اصحاب ائمه نیازی ندارند، ازاین‌رو استنساخ این اصول در اولویت قرار نداشت و شاید به همین جهت از آن تاریخ به بعد اصول از بین رفتند و به دست ما نرسیدند. ظاهراً امروزه از این اصول به‌صورت کامل 16 عدد باقی است که در مجموعه‌ای بانام الأصول الستة عشر منتشرشده است . البته بخش زیادی از محتوای اصول در همین کتب حدیثی باقی‌مانده است.
یکی از علل از بین رفتن اینها، انعکاس محتوای این اصول در جوامع روایی اولیه است. ضمن اینکه برخی کتاب سوزی‌ها و غارت کتابخانه‌ها که در طول تاریخ تشیع اتفاق افتاده است در از بین رفتن این اصول دخیل بوده است. ازجمله آن‌ها غارت و به آتش کشیدن دو کتابخانه مهم شیعه در نیمه‌های قرن پنجم در بغداد است. یکی کتابخانه شاپور بن اردشیر و دیگری کتابخانه مرحوم شیخ طوسی در سال 113 (ه.ق) است. گویا هر دو مورد به دست سنی‌های تعصب غارت و به آتش کشیده شد و بدن وسیله تعداد زیادی از منابع حدیثی ما از بین رفت. عصر دوم، عصر محمّدون ثلاث است. این سه مؤلف همگی نامشان محمّد است. محمد بن یعقوب کلینی، محمد بن علی بن حسین – معروف به شیخ صدوق- و محمد بن حسن طوسی – معروف به شیخ طوسی. عصر جوامع ثانویه سومین مرحله از تاریخ احادیث شیعه که آن را عصر جوامع ثانویه می‌گویند، از دوره صفویه تا عصر حاضر را شامل می‌شود. از دوره صفویه دوباره نهضت جامع نگاری حدیثی به راه افتاد. برخی علما تبویب نویی از احادیث شیعه امامیه را در قالب جوامع ثانویه ارائه کردند. ازجمله آن‌ها مرحوم فیض کاشانی است که الوافی را نوشت. الوافی مجموعه احادیث کتب اربعه با تبویب جدید است. ایشان برای اینکه کار فقها در مراجعه به احادیث اربعه در هر باب آسان‌تر شود و وقت کمتری را از فقیه گرفته شود بدین کار اقدام کردند. همچنین شیخ حر عاملی کتاب وسائل الشیعه را نوشت. کار ایشان هم نوعی جمع‌آوری احادیث فقهی است، برخلاف الوافی که احادیث اعتقادی در آن است. همچنین مرحوم علامه مجلسی نیز کتاب شریف بحارالانوار را نوشت. غیر از سه کتاب مزبور، دو کتاب دیگر جزء جوامع ثانویه است. یکی کتاب مستدرک الوسائل محدث نوری و دیگری کتاب جامع احادیث شیعه آیت‌الله بروجردی. از نیمه قرن پنجم تا قرن یازدهم اتفاق خاصی در مورد حدیث شیعه نیفتاد و دوره رکود در باب حدیث نگاری شیعه مشاهده می‌شود، ولی از قرن یازدهم دوباره این نهضت آغاز شد که برکات بسیار خوبی هم داشته است. تقریباً از کتب اربعه تنها، کتاب الکافی بخش عمده آن را احادیث اعتقادی و کلامی تشکیل می‌دهد و در سه کتاب دیگر یعنی من لایحضره الفقیه ، الاستبصار و تهذیب احادیث اعتقادی مطرح نیست و بیشتر مربوط به بحث‌های فقهی است. بنابراین جوامع ثانویه هم که از تبویب مجدد احادیث کتب اربعه و سایر منابع پدید آمده است، بخش زیادی از احادیث اعتقادی آن‌ها مرهون همان احادیثی است که مرحوم کلینی در کافی گردآورده است. نکته دیگر هم اینکه عصر سوم از مراحل عمده تاریخ حدیث شیعه به نام محمدون ثلاث متأخر نیز نامیده می‌شود؛ چراکه سه شخصیت بزرگی که در این دوره نقش ایفا کردند، باز هر سه نامشان محمد است. نام فیض کاشانی، محمد بن مرتضی و نام شیخ حر عاملی، محمد بن حسن و نیز نام علامه مجلسی، محمدباقر مجلسی است. ادامه دارد
این مطلب ادامه مطلب: احادیث کلامی- قسمت اول بود